Trzecią częścią sprawozdania finansowego, uzupełniającą wartość poznawczą bilansu oraz rachunku zysków i strat jest informacja dodatkowa. Powinna ona zawierać istotne dane i objaśnienia niezbędne do tego, aby sprawozdanie finansowe rzetelnie i jasno przedstawiało sytuację majątkową i finansową oraz wynik finansowy przedsiębiorstwa, a w szczególności powinna obejmować:
1) wprowadzenie do sprawozdania finansowego – zawierające opis przyjętych zasad rachunkowości, w tym metod wyceny i sporządzania sprawozdania finansowego w zakresie, w jakim ustawa pozostawia przedsiębiorstwu prawo wyboru;
2) dodatkowe informacje i objaśnienia dotyczące:
a) pozycji bilansu, rachunku zysków i strat, zestawienia zmian w kapitale (funduszu) własnym oraz rachunku przepływów pieniężnych za okresy sprawozdawcze objęte sprawozdaniem finansowym,
b) proponowanego podziału zysku lub pokrycia straty,
c) pracowników i organów przedsiębiorstwa,
d) zrozumienia sprawozdania finansowego.[1]
Zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym obejmuje informacje o zwiększeniach i zmniejszeniach składników kapitału (funduszu) własnego ze wskazaniem tytułów zmian za bieżący i poprzedni rok obrotowy.[2] Dane zawarte w tym sprawozdaniu umożliwiają ocenę struktury i dynamiki zmian w kapitale (funduszu) własnym, co w znacznym stopniu ułatwia przeprowadzenie analizy działalności jednostki oraz dokonanie kontroli prawidłowości zmian w kształtowaniu się poziomu kapitału (funduszu) własnego.[3] Zakres informacji wykazywanych w zestawieniu zmian w kapitale (funduszu) własnym to:
- Kapitał (fundusz) własny na początek okresu,
- Kapitał (fundusz) podstawowy,
- Należne wpłaty na kapitał podstawowy,
- Udziały (akcje) własne,
- Kapitał (fundusz) zapasowy,
- Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny,
- Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe,
- Zysk (strata) z lat ubiegłych,
- Wynik netto,
- Kapitał (fundusz) własny na koniec okresu,
- Kapitał (fundusz) własny, po uwzględnieniu proponowanego podziału zysku (pokrycia straty).
Duże znaczenie informacyjne mają noty uzupełniające, dotyczące kształtowania się ważniejszych pozycji bilansu i rachunku wyników. Wyjaśniają one bliżej treść bilansu i rachunku wyników zarówno za pomocą liczb, jak i opisowo. Ich zakres jest zróżnicowany w zależności od stopnia złożoności działalności i sytuacji finansowej przedsiębiorstwa oraz potrzeb informacyjnych kierownictwa i udziałowców (akcjonariuszy).
Noty uzupełniające do bilansu mogą dotyczyć:[4]
– środków trwałych, ich struktury, stopnia umorzenia, przyrostu i likwidacji w okresie sprawozdawczym, wartości księgowej itp.,
– zapasów, zwłaszcza ich struktury w układzie rzeczowym i czasowym,
– należności u ważniejszych dłużników, wielkość należności przeterminowanych,
– zobowiązań długoterminowych, struktury zadłużenia ze względu na rodzaje źródeł zasileń zewnętrznych, struktury czasowej zobowiązań, średniej wielkości oprocentowania,
– zobowiązań krótkoterminowych wobec instytucji kredytujących, wobec dostawców, wobec instytucji ubezpieczeniowych itp.
Rachunek przepływów pieniężnych przedstawia źródła dopływu środków pieniężnych i sposoby ich rozdysponowania, zaś efektem rachunku jest ustalenie zmiany gotówki będącej w dyspozycji przedsiębiorstwa.[5] W rachunku tym należy uwzględnić wszystkie wpływy i wydatki z działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej przedsiębiorstwa, z wyjątkiem wpływów i wydatków będących rezultatem zakupu lub sprzedaży środków pieniężnych, przy czym w celu właściwego określenia wartości przepływów pieniężnych należy rozumieć:
- przez działalność operacyjną - podstawowy rodzaj działalności przedsiębiorstwa oraz inne rodzaje działalności nie zaliczane do działalności inwestycyjnej lub finansowej;
- przez działalność inwestycyjną - nabywanie i zbywanie składników aktywów trwałych i krótkoterminowych aktywów finansowych oraz wszystkie z nimi związane pieniężne koszty i korzyści;
- przez działalność finansową - pozyskiwanie lub utratę źródeł finansowania – zmiany w rozmiarach i relacjach kapitału (funduszu) własnego i obcego w przedsiębiorstwie, oraz wszystkie z nimi związane pieniężne koszty i korzyści.[6]
Znowelizowana ustawa o rachunkowości, a także MSR nr 7 (Międzynarodowy Standard Rachunkowości) Cash Flow Statement dopuszczają dwa sposoby prezentacji danych zawartych w sprawozdaniu z przepływów pieniężnych: z wykorzystaniem metody bezpośredniej lub pośredniej. Obydwie metody różnią się między sobą inną prezentacją gotówki wygenerowanej z działalności operacyjnej.[7]
Sporządzane przepływy środków pieniężnych metodą pośrednią i bezpośrednią akcentują inne treści informacyjne. W pierwszej metodzie prezentowany jest zysk netto i jego korekty, które sprowadzają księgową wielkość zysku do zmiany stanu gotówki (przykład: amortyzacja jest kosztem, ale nie jest wydatkiem i nie pociąga za sobą żadnych przepływów pieniężnych). Dokonywanie korekt może być jednak intuicyjne i często występują trudności w ich interpretacji.
Zakres informacji wykazywanych w rachunku przepływów pieniężnych sporządzanym metodą pośrednią to:
1. Przepływy z działalności operacyjnej:
1) Wynik finansowy netto;
2) Korekty o pozycje:
a) Amortyzacja,
b) Odsetki i dywidendy otrzymane i zapłacone,
c) Zmiana stanu zapasów,
d) Wynik na sprzedaży i likwidacji składników działalności inwestycyjnej,
e) Zmiana stanu należności i roszczeń,
f) Zmiana stanu zobowiązań krótkoterminowych ( z wyjątkiem pożyczek i kredytów) oraz funduszy specjalnych,
g) Zmiana stanu rozliczeń międzyokresowych,
h) Zmiana stanu przychodów przyszłych okresów;
3) Środki pieniężne netto z działalności operacyjnej (I ± II).
2. Przepływy z działalności inwestycyjnej:
1) Nabycie (sprzedaż) wartości niematerialnych i prawnych;
2) Nabycie (sprzedaż) składników rzeczowych majątku trwałego;
3) Nabycie (sprzedaż) akcji, udziałów i papierów wartościowych;
4) Udzielone (zwrócone) pożyczki;
5) Otrzymane dywidendy (od udziałów w obcych podmiotach);
6) Otrzymane odsetki (od udzielonych pożyczek i lokat pieniężnych);
7) Środki pieniężne netto z działalności inwestycyjnej (I ± II ± III ± IV ± V ± VI ± VII).
3. Przepływy z działalności finansowej:
1) Zaciągnięcie (spłata) długoterminowych (krótkotermin.) kredytów bankowych;
2) Emisja (wykup) obligacji lub innych papierów wartościowych;
3) Wypłata dywidend;
4) Wpływy z emisji akcji i udziałów własnych oraz dopłat do kapitału;
5) Zapłacone odsetki (od zaciągniętych kredytów, pożyczek itp.);
6) Środki pieniężne netto z działalności finansowej (I ± II ± III ± IV ± V ± VI).
4. Zmiana stanu środków pieniężnych netto (A ± B ± C).
5. Środki pieniężne na początek roku obrotowego.
6. Środki pieniężne na koniec roku obrotowego (D + E).
W metodzie bezpośredniej ukazane są odrębnie wpływy gotówki ze sprzedaży i wydatki pieniężne związane z osiągnięciem tychże przychodów z działalności operacyjnej. Poprzez ukazanie środków pieniężnych otrzymanych od odbiorców i zapłaconych dostawcom, pracownikom, zaakcentowany zostaje rozmiar strumienia wpływów i wydatków.
Obie metody sporządzania sprawozdania z przepływów pieniężnych mają wady i zalety. Zalecane jest jednak stosowanie metody bezpośredniej, gdyż dostarcza ona bardziej użytecznych informacji do oceny firmy niż metoda pośrednia. Metoda ta pokazuje bieżące źródła i wykorzystanie przepływających środków pieniężnych, a więc tym samym pomaga odbiorcą informacji zrozumieć, w jaki sposób firma gromadzi i zagospodarowuje środki pieniężne. Ponadto dostarcza ona informacji użytecznych w ocenie spodziewanych w przyszłości przepływów pieniężnych, a które to informacje nie są dostępne przy zastosowaniu metody pośredniej. Jak dotąd z uwagi na małą pracochłonność obliczeń, w światowej praktyce przeważa sporządzenie sprawozdań metodą pośrednią. [8]
Sprawozdania z przepływów finansowych stanowią ogniwo łączące bilans z rachunkiem zysków i strat. Informują bardziej szczegółowo o zmianach sytuacji finansowej przedsiębiorstwa i o przepływach środków finansowych przedsiębiorstwa i o przepływach środków finansowych, których rezultatem są zmiany struktury aktywów i pasywów przedsiębiorstwa. Dostarczają informacji o źródłach zasobów finansowych i sposobie ich wykorzystywania. Dzięki tym sprawozdaniom można uzyskać odpowiedzi na szereg pytań i istotnych dla zarządzania finansami firmy, np. w jakich strefach działalności firmy powstaje najwięcej środków finansowych, a jakie je najbardziej wchłaniają, czy finansowanie działalności nastąpiło w drodze zwiększenia kapitałów własnych , czy też w wyniku zaciągnięcia kredytów bankowych lub pożyczek.
[1] L. Gąsiorkiewicz, Analiza ekonomiczno - finansowa przedsiębiorstw, Warszawa 2002, s. 109.
[2] A. Kuczyńska-Cesarz, op. cit., s. 120.
[4] M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa..., op. cit., s. 40 – 41.
[5] L. Gąsiorkiewicz, op. cit., s. 116.
[7] M. Sypel, Sprawozdanie z przepływów pieniężnych. Cash flow – wybór metody, „Prawo Przedsiębiorcy” 2002, nr 6, s. 19.
[8] B. Olzacka, R. Pałczyńska-Gościniak, Jak oceniać firmę. Metodyka badania i przykłady liczbowe, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdańsk 1999, s. 125.